اهداف و پیچیدگی‌های پیشنهاد آمریکا برای آتش‌بس در یمن

به گزارش راهبرد معاصر؛ جنگ چهارساله یمن اکنون پیچیده‌تر از هرزمانی است. چراکه امارات بسیاری از استان‌های جنوبی را اشغال کرده و حتی برای حفظ این برتری در برابر نیروهای طرفدار عربستان در جنوب یمن نیز صف‌آرایی کرده است. علاوه بر این عربستان نیز هنوز نتوانسته که در این جنگ به اهداف خود برسد و سعی دارد این جنگ را تا زمان رسیدن به حداقلِ اهداف خود ادامه دهد. اما در این میان برخی متغیرها باعث شده تا نوع نگاه به جنگ یمن تغییر یابد. قتل جمال خاشقچی باعث شده است تا اکنون کشورهای مختلف که حامی بن سلمان در جنگ یمن بوده‌اند با صراحت بیشتری از این جنگ انتقاد کنند.

1. تغییر نگاه جهانی نسبت به جنگ یمن

قتل جمال خاشقچی، باعث شکل‌گیری اجماعی گسترده علیه محمد بن سلمان ولیعهد سعودی شده و وی را به دلیل جنگ یمن مورد انتقاد قرار داده‌اند. کشورهای غربی و به‌ویژه انگلیس و آمریکا به‌عنوان بزرگ‌ترین حامیان عربستان در جنگ یمن به شمار می‌روند که در سال‌های گذشته از این جنگ حمایت کرده‌اند. اما مرگ خاشقچی این وضعیت را به‌نوعی تغییر داده و اکنون بزرگ‌ترین حامی بن سلمان یعنی ترامپ تحت تأثیر فشار رسانه‌ای اعلام کرده که از این موضوع به‌سادگی نمی‌گذرد و اینکه به تصمیمات کنگره گوش خواهد داد، به‌ویژه که انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره آمریکا نزدیک است و ترامپ خواهان ارائه یک چهره منفی از خود در حمایت از یک اقدام ضد ارزشی نیست که می‌تواند مواضع وی را نزد افکار عمومی آمریکا تضعیف کند. برنی سندرز سناتور دموکرات آمریکایی نیز تأکید کرده در صورت دست داشتن عربستان در مفقود شدن خبرنگار سعودی، واشنگتن باید از جنگ یمن خارج شود.

پرونده خاشقچی می‌تواند موقعیت بن سلمان را به خطر بیندازد. به‌احتمال‌زیاد اولین قربانی سیاست خارجی بن سلمان تضعیف مواضع این کشور در بحران یمن خواهد بود که مشروعیت تداوم آن حتی در نزد طرف غربی ماه‌هاست دچار چالش جدی شده است. سعودی‌ها از آغاز حمله نظامی به یمن با کمک اطلاعاتی - تسلیحاتی آمریکا، انگلیس و فرانسه و سایر متحدان منطقه‌ای خود یمن را در محاصره اقتصادی و تسلیحاتی قرار داده‌اند. اما تاکنون موفق به دستیابی به هدف اصلی خود یعنی کنترل کامل یمن نشده‌اند که تقریباً یک مأموریت "غیرممکن" است. واقعیت این است که تضعیف فزاینده جایگاه بن سلمان در سیاست داخلی عربستان به معنای تضعیف مواضع انحصاری وی در جنگ یمن است که مخالفان جدی داخلی هم دارد. اکنون با آشکار شدن نقش وی در قتل خاشقچی، فرصتی برای کشورهای حامی وی فراهم‌شده تا کم‌هزینه‌ترین راهکار در پازل حمایت از او که همان مخالفت باسیاست‌های وی در یمن است را پیگیری کنند. بر همین اساس، آلمان اعلام کرده که صدور تسلیحات به عربستان را متوقف می‌کند و درمجموع موج جدیدی در جوامع غربی در زمینه بازنگری در سیاست‌های حمایت گرایانه دولت‌هایشان از سعودی در جنگ یمن شکل‌گرفته است.

سوزان رایس مشاور امنیت ملی آمریکا در دوره دوم ریاست جمهوری باراک اوباما نیز تأکید کرده است: «آمریکا و متحدانش باید محمد بن سلمان را برکنار سازند تا سعودی‌ها فرد دیگری را جایگزین او سازند. بن سلمان با اقدامات شرورانه و جنون آمیزش ذات واقعی خود را نمایان کرده است. او شریکی خطرناک و غیرقابل ‌اعتماد برای آمریکاست. مرگبارترین مظهر این اقدامات جنگ یمن است که به قیمت جان هزاران نفر ازجمله کودکان تمام ‌شده است. آمریکا نیز با بی‌شرمی از این جنگ خونین حمایت کرد.»

2. پیشنهاد آمریکا برای آتش‌بس در یمن

در یک ماه گذشته فشارهای زیادی از سوی افکار عمومی بر شرکای عربستان در جنگ یمن واردشده است. علت این مسئله نیز با قتل خاشقچی مرتبط است. اکنون دولت ترامپ به‌عنوان اصلی‌ترین حامی عربستان در جنگ یمن نیز تحت تأثیر فشار افکار عمومی مجبور به اعلام موافقت با پایان درگیری در یمن شده است. وزارت خارجه آمریکا خواستار پایان حملات هوایی ائتلاف عربی به رهبری عربستان سعودی علیه یمن شد. به نوشته خبرگزاری رویترز، «مایک پمپئو» وزیر خارجه آمریکا با صدور بیانیه‌ای ضمن درخواست برای توقف درگیری‌ها در یمن، اعلام کرد که مذاکرات طرف‌های یمنی برای پایان دادن به این بحران، باید تا یک ماه آینده آغاز شود. پمپئو تأکید کرد که حملات هوایی ائتلاف عربی به رهبری رژیم سعودی به هر نقطه‌ای در یمن باید متوقف شود و در ازای آن نیز نیروهای مقاومت و انصار الله یمن نیز شلیک موشک‌های بالستیک به سمت عربستان و امارات عربی متحده را پایان دهند. این در حالی است که ژنرال «جیمز متیس» وزیر دفاع آمریکا نیز طی اظهاراتی ضمن درخواست برای پایان جنگ یمن، گفت که طی 30 روز آینده باید مذاکرات یمنی‌ها برای رسیدن به صلح آغاز شود.

این پیشنهاد آمریکا برای آتش‌بس و مذاکره در یمن با اهداف خاصی اعلام‌شده و موانع زیادی نیز در مسیر تحقق آن قرار خواهد داشت.

3. اهداف پشت‌پرده آمریکا برای پیشنهاد آتش‌بس در یمن

پیشنهاد آمریکا برای برقراری آتش‌بس در یمن در شرایط کنونی بیشتر از آنکه در راستای حل پرونده یمن باشد تلاشی از سوی دستگاه دیپلماسی ترامپ برای تلطیف نوع نگاه‌ها به نقش آمریکا در آستانه انتخابات میان ‌دوره‌ای کنگره آمریکا است. درواقع یکی از مهم‌ترین انتقادها از سوی فعالان و اعضای کنگره آمریکا به سیاست خارجی، مربوط به حمایت‌های ترامپ از عربستان در جنگ یمن بوده است. حمایت‌های لجستیکی و فروش انواع تسلیحات به عربستان باعث شده تا برخی سناتورهای آمریکایی مانند برنی سندرز به‌صراحت خواستار پایان حمایت‌های آمریکا از عربستان در جنگ یمن شوند. حتی در نامه 22 عضو کنگره آمریکا نیز بر لغو معاملات تسلیحاتی بین آمریکا و عربستان و پایان جنگ یمن نیز تأکید شده است. در شرایط کنونی این مسئله برای ترامپ بسیار مهم و سرنوشت‌ساز خواهد بود. چراکه فعالان ضد جنگ در آمریکا به دنبال آن هستند تا با استفاده از حمایت‌های ترامپ از عربستان در جنگ یمن زمینه را برای شکست نمایندگان نزدیک به ترامپ را فراهم کنند. این مسئله‌ای بسیار حیاتی برای ترامپ خواهد بود. خبرگزاری رویترز در گزارشی در این مورد اعلام کرد، دموکرات‌ها در صورت کسب اکثریت در مجلس نمایندگان آمریکا می‌توانند سیاست خارجی این کشور را تغییر دهند. طبق این گزارش، دموکرات‌ها اگر اکثریت مجلس نمایندگان را در انتخابات میان‌دوره‌ای کسب کنند تلاش خواهند کرد سیاست سخت گیرانه تری در برابر عربستان، روسیه و کره شمالی اتخاذ کنند. اگر دموکرات‌ها بتوانند کنترل مجلس نمایندگان را در انتخابات میان‌دوره‌ای 7 نوامبر (16 آبان) به دست بیاورند می‌توانند در مورد اینکه چه قوانینی برای تصویب در صحن علنی مطرح شود تصمیم بگیرند و در تعیین سیاست‌های مربوط به هزینه‌ها و مخالفت با سیاست خارجی دونالد ترامپ نقش پررنگ‌تری داشته باشند. ایلان گولدنبرگ یکی از مسئولان وزارت امور خارجه آمریکا نیز تأکید کرده که «ترامپ مجبور خواهد شد سیاست‌هایی را که چندان دوست ندارد بپذیرد.» بنابراین دولت ترامپ سعی دارد تا مانع از پیروزی دموکرات‌ها در انتخابات میان‌دوره‌ای شود و یکی از روش‌ها برای رسیدن به این هدف، ترمیم چهره دولت ترامپ در جنگ یمن خواهد بود. به همین دلیل این پیشنهاد آتش‌بس از سوی وزیر خارجه و دفاع آمریکا مطرح‌شده است.

4. موانع برقراری آتش‌بس در یمن

پیشنهاد آمریکا برای برقراری آتش‌بس در 30 روز آینده در یمن یک پیشنهاد غیرواقعی بدون توجه به پیچیدگی‌های داخلی یمن است.

تنوع بازیگران مختلف

بحران یمن از لحاظ حضور و تعدد بازیگران در سطح بالایی قرار دارد. در جنگ یمن سه دسته بازیگران داخلی، منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای نقش‌آفرینی می‌کنند. در سطح داخلی انصار الله یمن، کنگره مردمی یمن (موتمر الشعبی)، حزب اصلاح، جنبش حراک و گروه‌های تروریستی القاعده و داعش حضور دارند. در سطح منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای نیز عربستان، امارات، آمریکا، انگلیس، ایران و حتی روسیه نیز در این بحران نقش‌آفرینی می‌کنند. نکته مهم در این مورد این است که حلقه وصل این بازیگران در سه سطح بسیار کم بوده و اصولاً بین بازیگران هیچ محور مشترکی برای شروع مذاکره و یا برقراری آتش‌بس وجود ندارد. عربستان با امارات در جنوب یمن دچار اختلاف شده است، انصار الله کاملاً هرگونه مذاکره‌ای با ائتلاف سعودی تا پیش از آتش‌بس واقعی و به رسمیت شناخته شدن توسط جامعه جهانی به‌عنوان یک جریان مشروع سیاسی را رد می‌کند، آمریکا و دیگر کشورهای غربی نیز به دنبال استفاده ابزاری از این بحران هستند و برخی دیگر از گروه‌های داخلی نیز مانند کنگره مردمی پس از کشته شدن عبدالله صالح دچار نوعی سردرگمی شده‌اند. بنابراین بسیار سخت است که این گروه‌ها را در کوتاه‌مدت پای میز مذاکره کشاند و همین مسئله نشان دهنده غیرواقعی بودن پیشنهاد آمریکا است.

در همین ارتباط، محمد البخیتی عضو جنبش انصار الله یمن اما پیشنهاد آمریکا برای صلح ظرف 30روز آینده را رد کرد و گفت زمانی صلح در یمن برقرار می‌شود که آمریکا دست از حملات متجاوزانه خود به یمن بردارد. وی گفت: «یمن هیچ طرح و پیشنهادی که در آن حاکمیت و استقلال کشور را نقض کند نخواهد پذیرفت، راه‌حل پیشنهادی آمریکا تجزیه یمن را به همراه خواهد داشت... طرح پیشنهادی آمریکا به‌محض اعلام مورد استقبال متجاوزین قرار گرفت و این موضوع نشان می‌دهد آمریکا و متحدانش در مذاکرات به دنبال رسیدن به اهدافی هستند که در میدان جنگ از رسیدن به آن بازماندند.»

سابقه ناموفق آتش‌بس‌ها

در سال‌های گذشته چندین بار آتش‌بس بین عربستان و انقلابیون یمن برقرارشده اما به نتیجه نرسیده است. درواقع ائتلاف سعودی بر این باور است که پیش از اجرای هرگونه آتش‌بس واقعی، انصار الله باید سلاح خود را تحویل داده و از شهرهایی که پس از سال 2014 به دست گرفته خارج شود. این مسئله نیز همیشه از سوی انصار الله رد شده و شرط آتش‌بس واقعی را رعایت توقف حملات به یمن عنوان کرده است مسئله‌ای که در 42 ماه گذشته هیچ‌گاه اتفاق نیفتاده است. در این مورد نیز که انصار الله به‌تازگی از موشک‌های هوشمند بدر پی 1 رونمایی کرده و پهپادهای یمن نقاط مختلفی از امارات و عربستان را بمباران کرده‌اند بسیار سخت است که انصار الله که در وضعیت بهتری در عرصه میدانی قرارداد پیشنهاد دستوری آمریکا را قبول کند.

اشغال استان‌های جنوبی یمن توسط امارات

نکته مهم این است که اکنون امارات برخی از استان‌های جنوبی را در اختیار خود دارد. پیش‌شرط هرگونه مذاکره‌ای نیز خارج شدن این نیروها از مناطق یمن است. این در حالی است که امارات در 4 سال گذشته تلاش زیادی برای اشغال این مناطق به عمل ‌آورده و بسیار بعید است که حتی آمریکا نیز به دنبال خارج کردن امارات از یمن باشد. بنابراین انصار الله نیز هیچ‌گاه بر سر حاکمیت یمن مذاکره نخواهد کرد و هر نوع مذاکره‌ای در این شرایط به‌عنوان رضایت انصار الله به تجزیه یمن خواهد بود.

نتیجه

در کل به نظر می‌رسد که پیشنهاد آمریکا برای آتش‌بس در 30 روز آینده و بازگشت طرف‌های مؤثر در جنگ یمن به میز مذاکره با واقعیت‌های موجود همخوانی ندارد و بسیار بعید است که نماینده سازمان ملل متحد که در 4 سال گذشته به‌ندرت توانسته است رضایت گروه‌های مختلف برای مذاکرات محدود را جلب کند در یک ماه موفق به انجام این مهم شود. بنابراین به نظر می‌رسد که دولت ترامپ به دنبال آن است تا از این مسئله در راستای انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره استفاده کند. درواقع فشار افکار عمومی بر بن سلمان ولیعهد سعودی به دلیل قتل خاشقچی باعث شده است تا حامیان بن سلمان نیز تحت شدیدترین انتقادها باشند. دونالد ترامپ به‌عنوان مهم‌ترین حامی بن سلمان نیز از این انتقادها در امان نبوده به همین دلیل سعی دارد برای انحراف افکار عمومی و در راستای موفقیت نمایندگان جمهوری‌خواه در انتخابات میان‌دوره‌ای به‌نوعی خود را خواستار پایان نبرد در یمن نشان دهد. اما این موضع دولت ترامپ گویا با هدف جذب آرای مردم در انتخابات است و با واقعیت‌های موجود همخوانی چندانی ندارد. چراکه این طرح دقیقاً بر تجزیه یمن تأکید دارد و بسیار بعید است که گروه‌های مختلف در این مورد به توافق برسند. انصار الله نیز بر راهکار یمنی - یمنی برای رسیدن به توافق تأکید کرده است. بنابراین این طرح را نباید چندان عملیاتی دانست. این طرح از آنجایی غیرواقعی و جدی نیست که هم‌زمان با اعلام آن منابع نظامی وابسته به دولت در یمن اعلام کردند، بیش از 10 هزار نفر از نیروهای وابسته به ائتلاف سعودی آماده حمله‌ای جدید به الحدیده و ایمن‌سازی مناطق آزادشده از دست حوثی‌ها هستند. این خبر به معنای این است که چشم‌انداز روشنی برای آتش‌بس وجود ندارد.